Çin-Rusiya "plutonium əməkdaşlığı": Strateji nüvə balansı necə pozula bilər?

Çinin artan nüfuzu fonunda Rusiyanın zəifləməsi dünyada strateji nüvə balansının pozulmasına gətirib çıxara bilər. Nə Çin, nə də Rusiya təkbaşına müxtəlif səbəblərə görə yaxın gələcəkdə bu sahədə ABŞ liderliyinə meydan oxuya bilməz. Bununla belə, Pekin nüvə qüvvələrinin sürətlə artırılması və Vaşinqtonla nüvə paritetinin yaradılması üçün lazımi materialların əldə edilməsində kömək üçün Moskvaya müraciət edə bilər.

Son vaxtlara qədər belə bir ssenari inanılmaz görünürdü - əgər bu reallaşarsa, Rusiya iqtisadi sahədə Çindən artan asılılığını tarazlaşdırmağa imkan verən suverenliyin son elementlərini itirəcək. Bununla belə, Putin öz hakimiyyəti üçün real təhlükə ilə üzləşərsə və Pekindən təcili yardım istəsə, bu addımın atılması ehtimalı arta bilər. Lakin bunun üçün o, plutoniumun Çinə ötürülməsinə qarşı çıxan hərbi elitaların əhəmiyyətli hissəsinin müqavimətini dəf etməli olacaq.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə ABŞ-ın "The Bulletin of the Atomic Scientists”in icmalında deyilir.

2022-ci ildə dərc edilən ABŞ Milli təhlükəsizlik strategiyasında Çin Amerikanın yeganə rəqibi, Rusiya isə yalnız "qlobal qeyri-müəyyənlik və qeyri-sabitlik mənbəyi” kimi göstərilsə də, nüvə silahının qarşısının alınması baxımından Rusiyanın hələ də tayı-bərabəri yoxdur. Amerika Alimləri Federasiyasının məlumatına görə, 2023-cü ildə Rusiyada 1674-ü yerləşdirilmiş və 2815-i ehtiyat olmaqla, ümumilikdə 4489 nüvə başlığı, ABŞ-da 3708 (onlardan 1770-i yerləşdirilib) və Çində cəmi 404 nüvə başlığı olacaq.

Lakin bu məlumatlar qeyri-dəqiq ola bilər: Pekin Strateji Hücum Silahları Müqaviləsinin (START) tərəfi deyil, yəni təftişlərə məruz qalmır və nüvə qüvvələri haqqında məlumatları gizlətmək üçün ABŞ və Rusiyadan daha çox imkanlara malikdir. Pentaqonun son hesablamalarına görə, Çinin nüvə arsenalı 2030-cu ildə 1000, 2035-ci ildə isə 1500 döyüş başlığını keçməyəcək.

Bununla belə, icmalda qeyd olunur ki, Rusiyanın kağız üzərindəki nüvə imkanları, Ukraynanın işğalı zamanı aşağı effektivliyini nümayiş etdirən Rusiyanın dəqiq idarə olunan silahlarında olduğu kimi, reallıqdan uzaqlaşa bilər. Ən güclü rus raketi, 10-a qədər döyüş başlığı daşıya bilən SS-18 M6 "Satana" (RS-20V) Ukraynanın "Yujnoye" konstruktor bürosunda hazırlanıb və Dnepropetrovsk şəhərində (indiki Dnepr) yerləşən "Yujmaş" zavodunda istehsal edilib. Rusiyanın qitələrarası ballistik raketlərinin döyüş başlıqlarının yarıdan çoxunu daşıyan bu raketlərin texniki xidməti və təmiri 2014-cü ildə Krımın ilhaqından sonra çox çətinləşib və 2021-ci ildə bu raketlər xidmətdən çıxarılmağa başlanıb.


"Satana” raketini ağır SS-X-29 "Sarmat” (RS-28) raketi əvəz etməlidir. Prezident Putin əvvəllər "Sarmat”ın 2022-ci ildə istifadəyə veriləcəyini vəd etmişdi, lakin 2022-ci ilin dekabrında layihənin qeyri-müəyyən müddətə dayandırıldığını etiraf edib. CNN-in məlumatına görə, 2022-ci ilin aprelində yeni raketin ilk (və indiyə qədər yeganə) uçuş sınağı çox güman ki, uğursuz olub.

İcmal müəllifləri hesab edirlər ki, yeni raketlərin istismara verilməsi ilə bağlı çətinliklər həm də Rusiya hərbi sənayesində kadr çatışmazlığı, korrupsiya və menecerlərin peşəkarlığının olmaması ilə bağlı ola bilər. Rusiya hərbi sənayesində çalışan alimlərə qarşı 2014-cü ildə başlayan şübhəli "xəyanət” işlərinin sayının kəskin artması böhranı daha da ağırlaşdırıb. Təqsirləndirilənləri 20 ilədək həbs cəzası gözlənilən 50-dən çox belə hal məlumdur. Bu problemlərə müasir elektronika və digər yüksək texnologiyaların idxalına mane olan Ukrayna müharibəsi ilə bağlı sanksiyalar da əlavə olunub.

Beləliklə, yaxın gələcəkdə Rusiya başlıqların çatdırılma vasitələri ilə bağlı problemlər yaşayacaq. Çin, əksinə, son illərdə raket daşıyıcılarının istehsalında böyük irəliləyiş əldə edib, lakin silah dərəcəli plutonium istehsalı üçün yerli mənbələrin olmaması səbəbindən nüvə başlıqlarının sayını sürətlə artıra bilmir. Çinin ilk sürətli neytron reaktoru CFR-600 2023-cü ildə, ikincisi isə 2025-ci ildə fəaliyyətə başlayacaq. Bu reaktorların hər biri ildə parçalanan materialla 50-yə qədər nüvə başlığını təmin etmək iqtidarındadır.

Bu problemin sürətli həlli Rusiyanın bəzi nüvə başlıqlarını Çinə təhvil verməsi ola bilər. Lakin bu, Nüvə Silahlarının Yayılmaması haqqında Müqavilənin (NPT) şərtlərinə ziddir və həm də o deməkdir ki, Rusiya keçmişdə sərhəd münaqişələri və ərazi mübahisələri olan Çini öz silahı ilə silahlandırmağa başlayır. Bununla belə, Rusiya özünün silah dərəcəli plutonium ehtiyatının bir hissəsini Çinə ötürə bilər: Moskva əvvəllər 50 ton belə materialın artıq olduğunu bəyan etmişdi ki, bu da təxminən 14 min döyüş başlığı istehsal etmək üçün kifayətdir. Plutoniumun artıq nüvə silahına malik olan ölkəyə ötürülməsi NPT-yə zidd deyil.

Belə bir ssenari Çinə beynəlxalq müqavilələri pozmadan nüvə potensialını kəskin şəkildə artırmağa imkan verəcək. Nəticə etibarilə, Çin Bayden administrasiyasında Milli Təhlükəsizlik Strategiyasının müəlliflərinin düşündüyündən çox tez ABŞ-ın əsas strateji rəqibinə çevrilə bilər, icmalda deyilir.

Bununla belə, Rusiyanı Çinə nüvə məqsədlərinə çatmağa kömək etməyə hansı şəraitin vadar edə biləcəyi hələlik bəlli deyil. Və son vaxtlara qədər belə bir ssenari tamamilə inanılmaz görünürdü. Lakin Rusiyanın son davranışları o qədər riskli, məntiqsiz və səriştəsiz görünür ki, hadisələrin bu cür inkişaf ehtimalını artıq heçə saymaq olmaz. Həqiqətən də, bu ssenari Rusiyanı, iqtisadi sahədə Çindən artan asılılığını tarazlaşdıra bilən üstünlüklərdən və suverenlik elementlərindən məhrum edəcək. Bununla belə, gələcəkdə bu asılılıq kritik hala gələ bilər. Belə olan halda plutonium sövdələşməsinin mümkünlüyü artacaq, xüsusən də əgər Putin hansısa məqamda Ukraynada uğur qazana bilməməsi və artan iqtisadi problemlər nəticəsində öz hakimiyyəti üçün real təhlükə ilə üzləşərsə və Pekinin təcili yardımını axtarmağa məcbur olarsa. Lakin bunun üçün o, plutoniumun Çinə ötürülməsinin qəti əleyhinə olan hərbi elitaların əhəmiyyətli hissəsinin müqavimətini dəf etməli olacaq.

İnterPosta.info