Qərb Rusiyanı illərlə işğala necə həvəsləndirib və Putindən sonrakı Rusiya üçün plan…

Ukraynanın genişmiqyaslı işğalından 27 il əvvəl (bu, indi çox uzaq keçmiş kimi görünür) Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək barədə düşünürdü.

Qaynarinfo London Kral Kollecində Almaniya və Avropa tədqiqatları üzrə müəllim Aleksandr Klarkson və Rusiyalı politoloq, Xarici əlaqələr üzrə Avropa Şurasının elmi əməkdaşı Kirill Şamiyevin birgə analitik yazısını təqdim edir.

1995-ci ildə Rusiyanın Çeçenistana hərbi müdaxiləsindən sonra Aİ liderləri planlaşdırılan tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq sazişinin ratifikasiyasını dayandırdılar və Moskvanın hərbi cinayətləri, o cümlədən çeçen mülki əhalisinin bombalanmasının davam etdiyi halda daha böyük nəticələrlə hədələdilər.

Boris Yeltsin hökuməti Çeçenistandakı münaqişəni yenidən qəddar hərbi güc tətbiq etməklə həll etdi, lakin sonda Avropa müqaviləni ratifikasiya etdi. Sonrakı illərdə Rusiya rəhbərliyi demokratik institutları dağıtmağa başladı, 2008-ci ildə Gürcüstanı işğal etdi və 2022-ci ilin fevralında genişmiqyaslı işğala müqəddimə olaraq 2014-cü ildə Ukraynanın şərqində müharibəyə başladı.

Vladimir Putinin Ukraynada törətdiyi qırğına cavab olaraq, Aİ növbəti Rusiya böhranına hazırlaşmaya bilməz.

Ukraynadakı müharibə, 1990-cı illərdə Çeçenistandakı müharibə kimi, bir dövlət kimi Rusiyanın sabitliyinə böyük təzyiq göstərdi. Aİ-yə üzv dövlətlərin və qurumların Rusiyada müharibədən sonrakı və Putindən sonrakı bir sıra senariləri, o cümlədən Rusiya siyasi sisteminin sabitliyinin pozulmasının ölkə daxilində silahlı qarşıdurmalara səbəb olacağı senariləri planlaşdırmağa başlaması mütləqdir. İndi bunun üçün şanslar zəif görünsə belə, Ukrayna da daxil olmaqla, Avropanın kollektiv maraqlarını Rusiyada gələcək istənilən iğtişaşlardan qorumaq üçün Aİ-yə Rusiyanın demokratikləşməsini fəal şəkildə təşviq edən strategiya lazımdır.

Kreml çoxdan Brüsseli qlobal oyunçu kimi rədd edir. Çeçen müharibələri zamanı törədilən vəhşiliklərin Avropa tərəfindən pislənməsindən sonra Moskva blokun dəyərə əsaslanan birliyini pozaraq, ayrı-ayrı liderləri cəlb edərək, ən güclü üzv dövlətləri və onların milli maraqlarını ayıraraq parçalamağa və idarə etməyə cəhd etdi. Bir çox hallarda Rusiya daxili demokratik islahatlardan yan keçməklə Qərb dövlətləri ilə lazımi iqtisadi və siyasi inteqrasiyaya nail oldu.

Moskvanın Aİ-yə üzv olan ayrı-ayrı dövlətlərin maraqlarına kinlə yanaşması Rusiyanın Aİ haqqında təsəvvürünü həm əks etdirdi, həm də ona kölgə saldı. Hətta Rusiya vətəndaş cəmiyyətinin müxalif fikirli üzvləri Aİ-ni blokun iqtisadi və xarici siyasətini müəyyən etmək üçün böyük gücə malik balanssız konfederasiya kimi görürdülər.

İqtisadi artım, hərəkət azadlığı və ayrı-ayrı Aİ-yə üzv dövlətlərlə əməkdaşlıq onları Rusiyada azadlığın tədricən yox olmasına göz yummağa sövq etdi.
Rusiya elitaları xarici dilləri mənimsədilər və öz ölkələrində demokratik dəyərləri qorumaqdan narahat olmadan Qərbi Avropada rahat istirahət etmək üçün kifayət qədər oğurlanmış və ya neft sərvətləri topladılar.


Moskva ilə Brüssel arasındakı bu razılaşma Ukraynanın işğalı ilə başa çatdı. Putinə istənilən təsirini itirmiş Rusiya elitaları böhrana görə günahı bir-birinin üzərinə ataraq ya sakit qalmağı, ya ölkədən qaçmağı, ya da bir-biri ilə savaşı seçdilər. Əgər Rusiya tam totalitarizmə keçiddən yayına bilsə, onda onun demokratik müxalifətindən olanlar nəhayət ki, Aİ-nin transformativ mütərəqqi güc tətbiq etmək qabiliyyətini qəbul edə bilər.

Ukraynanın Aİ-nin Rusiya ilə daha dərin münasibətlərindən narazılığı başa düşüləndir, lakin rus imperializmindən uzaqlaşması üçün səy göstərilməsi Rusiyanın bütün qonşularının maraqlarına uyğun olardı.

Hazırki Moskva elitası onsuz da Aİ-ni müdaxilə etməkdə ittiham edəcək və buna görə də Aİ-nin Putindən sonrakı Rusiyada demokratik islahatlarla bağlı geniş debatlara başlamaqla itirəcəyi heç nə yoxdur.

Putinin zəhərli irsinin öhdəsindən gəlmək üçün mübarizə aparan müharibədən sonrakı Rusiyanın bir vaxtlar iki dünya müharibəsində bir-biri ilə vuruşan cəmiyyətləri birləşdirən və dəyişdirən iqtisadi cəhətdən çiçəklənən Aİ-dən öyrənməli olduğu çox şey var.

Lakin Aİ təsisatları Rusiya dövlət elitasının ticarət, səyahət və investisiya imkanlarının bərpası üçün ciddi şərtlər kimi atacağı təfərrüatlı addımları müəyyən etməli olacaqlar. Onlar stimul olmalıdırlar. Qanunun aliliyinə və Rusiyanın Ukrayna və digər təsirə məruz qalan dövlətlərə qarşı münaqişədən sonrakı öhdəliklərinin tanınması istiqamətində hərəkata start verən həqiqi islahatlar Brüssellə danışıqlar vədi ilə mükafatlandırıla bilər.

Avropanın Rusiyaya inamsızlığı dərin köklərə malikdir, ona görə də Aİ bu prosesin hər mərhələsində yoxlamaqda qərarlı olmalıdır.

Bir çox rusiyalılar Qorbaçov-Reyqan dövründə nüvə tərksilahına dair danışıqların əsasını təşkil edən "güvən, amma yoxla” prinsipi ilə tanışdır. Ancaq yoxlamaya yalnız sarsılmaz sadiqlik etibarı bərpa edə bilər. Güvən tədricən bərpa olunduqca, Rusiya nəhayət Avropada uğurlu iqtisadi və sosial nizamın əsası olan Aİ-nin vahid bazarına inteqrasiya edə bilər.

Rusiya islahatları üçün stimulların müzakirəsi vaxtsız və yersiz görünə bilər. Ancaq ola bilsin ki, Rusiyada həqiqi transformasiyanı dəstəkləmək üçün yalnız kövrək bir fürsət pəncərəsi var. Bu, ruslardan Putin rejiminin imperialist illüziyalarından əl çəkməyi tələb edəcək. Əgər onlar bunu edə bilsələr, hamı üçün ümumi Avropa evinə yol açıla bilər. Qərb Ukraynanı mövcudolma uğrunda mübarizəsində dəstəklədiyi halda, Rusiyada müsbət dəyişikliklərin potensialını gözdən qaçırmamalıdır.

İnterPosta.info